Trška crkva
Trška crkva
Opšte informacije
Mesto	Milatovac
Opština	Opština Žagubica
Država	Srbija
Vrsta spomenika	Crkva
Vreme nastanka	13. vek
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture od velikog značaja
Nadležna institucija
Nadležna ustanova za zaštitu	Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture Smederevo

Trška crkva se nalazi u nekadašnjem selu Trgu,4.5 kilometra severozapadno od Žagubice i posvećena je Rođenju Presvete Bogorodice (ranije svetom Nikoli)^[a], a danas je središte istoimenog ženskog manastira eparhije Braničevske Srpske pravoslavne crkve.

Ne zna se ko joj je ktitor, niti kada je podignuta, pošto prvi pisani podatak potiče iz 1734. godine, kada je zabeleženo da je podignuta 460 godina ranije tj. 1274. godine Stilska analiza same crkve svedoči da potiče sa kraja XIII veka i da pripada Raškom stilu. Prema natpisu sa jedne kamene ploče, crkva je obnavljana 1430. godine, tokom otomanskog perioda se na defteru iz 1572. godine se pominje kao aktivan manastir, nakon čega porušena, da bi krajem XVIII veka, bila ponovo obnovljena. Poslednje prepravke i dogradnje, crkva je doživela 1860. godine, kada je radove finansirao trgovac iz Žagubice Lambra Đorđević, a tokom '80 godina XX veka su na njoj obavljeni konzervatorsko-restauratorski radovi, kojima je crkva poprimila svoj verovatan prvobitan izgled.

Trška crkva se nalazi pod zaštitom Republike Srbije, kao spomenik kulture od velikog značaja^[1]. Značajna je po tome što predstavlja redak spomenik Raške škole, koji je podignut u perifernim oblastima tadašnje države Nemanjića, a od 1985. godine je ponovo središte aktivnog ženskog manastira.

Istorija

Posle podizanja, crkvi je krajem XIV veka (1382/1383) dozidan egzonarteks u Moravskom stilu, ali je ona nakon toga doživela razaranje. Prvi put je obnovljena 1429/1430. godine i tom prilikom su delovi nekadašnje fasade ugrađeni u nju, tako da su na zapadnom zidu spojeni prvobitan, nešto manji i kasniji, nešto veći, portal u Moravskom stilu, a promenjena je i hramovna slava. Tokom srednjeg veka, kod crkve je bio trg, tako da je (danas isčezlo) naselje oko nje nazvano Trg, po čemu je i sama crkva dobila ime.

Tokom otomanskog perioda, pominje se kao aktivan manastir 1572. godine, a na karti iz doba Eugena Savojskog i austrijske uprave nad tim prostor označeno je naselje oko crkve Türska tcercva. Izveštaj o prilikama u požarevačkom egzarhatu beogradsko-karlovačke mitropolije, koji je 1733/1734. godine sastavio Maksim Ratković, navodi se da je crkva delimično obnovljena, kao i da je pokrivena šindrom. Veliku obnovu, doživela je 1796. godine, a 1811. godine vojvoda Ilija Stošić joj je priložio tri ikone. Lambra Đorđević je 1860. godine finansirao potpunu obnovu crkve, tokom koje je na starim temeljima obnovljen i egzonarteks.

Za vreme Prvog svetskog rata, bugarske okupacione snage su 1915. godine odvele u zarobljeništvu dvojicu sveštenika Trške crkve. Posle Drugog svetskog rata, uz crkvu je 1953. godine podignut jedan konak koji je osveštan 1964. godine i drugi, koji je napravljen 1973. godine i u čijem sklopu se nalazi kapelica posvećena svetom Nikoli. Zavod za zaštitu spomenika kulture je tokom `80 godina obavio radove na crkvi, tokom kojih je uklonjen egzonarteks podignut 1860. godine, crkva je pokrivena olovnim krovom, kakav se pretpostavlja da je prvobitno imala, čime joj je vraćen prvobitni izgled, crkve Raškog stila. Tom prilikom je kompleks dobio i zvonik, a episkop Sava Andrić ju je osveštao 1992. godine.

Arhitektura

Trška crkva ima osnovu jednobrodne građevine, sa polukružnom oltarskom apsidom, narteksom i kasnije (krajem XIV veka) dozidanim egzonarteksom, tako da njena ukupna dužina iznosi 24, a širina oko 7 metara^[2]. Naos je pilastrima povezanim izlomljenim gotskim lukom, podeljen na tri traveja, sa kupolom nad srednjim od njih.

Na njenoj zapadnoj fasadi, nalazi se kameni portal ukrašen skulpturama biljnih i životinjskih motiva, koji zapravo predstavlja delove dva različita portala, spojena u jednu celinu. Kamene konzole koje imaju oblik mitskih grifona, česte na crkvama Raške škole (Studenica, Banja i Dečani), javljaju se i ovde. Oni simbolizuju apostole Luku i Mateja, južni, istureniji, drži u kandžama glavu anđela, dok severni, uvučeniji, u prednjim drži glavu ovna, a u zadnjim glavu čoveka^[2]. Iznad samih vrata, ugrađena je kamena skulptura dvoglavog orla, koja je najverovatnije prvobitno ukrašavala biforu na nekom od prozora. Na apsidi je očuvan originalni prozor u obliku bifore, dok se dva, nešto mlađa, prozora nalaze na zidovima naosa.